به گزارش خبرنگار فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان، مسأله این روزهای سریالهای شبکه نمایش خانگی که بیش از همیشه دچار نوعی «رهاشدگی» مفرط هستند، فقط به نمایش روابطی نامتعارف محدود نمیشود، بلکه مسأله نمایش افراطی صحنههای مصرف مواد مخدر هم از جمله مشکلات تولیدات این شبکه است. سریالهایی که قرار است آموزنده باشند ولی بیشتر به کلاس درسی شبیه است برای آموزش چگونگی مصرف موادمخدر صنعتی و سنتی آن هم در شرایطی که مخاطب اغلب تولیدات شبکه نمایش خانگی خانوادهها هستند و حتی با درج عباراتی همچون «تماشای این سریال برای افراد زیر ۱۲ سال توصیه نمی شود.
ساخت سریال های تاریخی در شبکه نمایش خانگی یکی از رویکردهای اصلی سرمایه گذاران و تهیه کنندگان شده و این تولیدات در سریال های اخیر بیشتر شده است، شروع جدی از «شهرزاد» آغاز شد و بعدها به «جیران» رسید. در تابستان پیش رو نیز علاوه بر «تاسیان» که به تاریخ معاصر می پردازد؛ پخش «سووشون» نیز آغاز شده؛ قرار اسن «بامداد خمار» و «شکارگاه» نیز پخش شود.
یادمان باشد این آثار روی برخی اقشار و طبقات که بیشتر تحتتأثیر سبک زندگی غربی هستند، تأثیرات مخربی میگذارد و اگر شاهد این مسئله بودیم که آمار جرم و جنایت در جامعه بالا رفت، به طور قطع سینما و شبکه نمایش خانگی در این فرآیند نقشی انکارناپذیر ایفا کردهاست، بنابراین میتوان گفت سینما و نمایش خانگی به جای آنکه به تقویت فرهنگ ملی و میهنی همت بگمارند، در سالهای اخیر به شدت در حال اضمحلال ریشهها و پایههای فرهنگی غنی ایرانی گام برداشتهاند و این اگر یک خیانت از پیش طراحی شدهنباشد، میتوان آن را ناشی از یک غفلت شوم درنظر گرفت که همه ارکان فرهنگی از حاکمیت که وظیفه نظارتی دارد تا بدنه سینما و شبکه خانگی در آن اتفاق به اندازه خود مقصر هستند.
چن روز اخیر هم پس از پخش قسمت اول سریال «سووشون» به کارگردانی نرگس آبیار و تهیه کنندگی همسرش از یکی از پلتفرمها، این سریال و پلتفرم مذکور توسط قوه قضاییه توقف و مسدود شدند. ظاهراً شماری از سکانسهای این سریال قرار بوده حذف شود و سپس این قسمت اکران شود اما بدون حذف این بخشها قسمت اول پخش شده است. مساله این است؛ چرا نمایش خانگی تا این حد داره از خط قرمزهای عرفی و قانونی عدول می کند. چرا شاهد این همه بی ادبی و و روابط نامتعارف در سریال های نمایش خانگی هستیم.
سریال سووشون که توسط گروهی از هنرمندان شاخص و با حضور ستارههای گرانقیمت سینما ساخته شده، در قسمت اول نیز توجهات بسیاری را جلب کرد. این توجهات بار دیگر نشان داد سریالهای نمایش خانگی همچنان به قشری از مخاطبان میرسند که در دسترس دیگر رسانههای عمومی کشور قرار ندارند و همین امر، سریالهای خانگی نظیر «وحشی» و «تاسیان» و «سووشون» را به یکی از آخرین راههای برقراری دیالوگ مجموعه تولیدات فرهنگی داخلی با قشری از مخاطبان تبدیل کرده که نه اخبار را از رسانههای داخلی پیگیری میکنند، نه به تماشای برنامههای تلویزیون میپردازند و نه به موسیقی داخلی گوش میسپارند. با تنگ شدن راه تنفس این سریالها، این مخاطب نه به سوی صداوسیما، بلکه به سراغ محتوای خارجی خواهد رفت و این گزارهای است که توسط مطالعات علمی نیز به اثبات رسیده است.
بر همین اساس خبرنگار فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان برای بررسی این مساله با برخی از کارشناسان و جامعه شناسان گفتگویی انجام داده است که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
دکتر «مهدی ملکی» متخصص و پژوهشگر روان شناختی در گفتگو با شبستان با با ابراز تاسف از فعالیت های بی حساب و کتاب شبکه های نمایش خانگی گفت: متاسفانه سریال های شبکه نمایش خانگی دقیقا مانند شبکه های ترک، جم تی وی، فارس و سایر شبکه های ماهواره ای عمل می کنند که به دنبال متزلزل کردن بنیان های خانواده هستند. این اتفاق این بار توسط شبکه های نمایش خانگی در ایران در حال وقوع است؛ خروجی شبکه های ماهواره ای، سست شدن نهاد خانواده، بی ارزش شدن مفهوم مقدس ازدواج و از بین رفتن روابط بین فرزندان و والدین است که الان گریبانگیر خانواده های ما شده است. بدتر اینکه الان همه چیز مبتنی بر امیال و غرایز فردی حرکت می کند ضمن اینکه سریال های نمایش خانگی هم مزیت بر علت شده اند و همان کنشگری را دارند که شبکه های ماهواره ای در خارج از کشور انجام می دهند البته با حدت و شدت بیشتری که متاسفانه تبعات زیادی هم برای جامعه داشته است.
ملکی تصریح کرد: وقتی جوان ۱۷ ساله ای سریال های نمایش خانگی را نگاه می کند؛ قائدتا از شخصیت های این سریال ها الگو برداری می کند و این نظام ارزشی در ذهن جوان شکل می گیرد که هر چقدر در این موقعیت ها قرار بگیرید و از این گفتمان ها بیشتر استفاده کنید، خروجی جذابتری برای جامعه خواهند داشت و از آنجا که جوانان تمایل دارند در بین دوستان خود بیشتر دیده شوند لذا این شیوه ادبیات را از این سریال ها الگوبرداری می کنند و قطعا خروجی آن هم چیزی جز افزایش جرم و جنایت و خشونت در جامعه نخواهد بود.
وی با اشاره به حد و مرز نمایش خشونت در سریال ها نیز گفت: قائدتا در هیچ جای دنیا این مساله مانند کشور ما بی حساب و کتاب نیست؛ حتی در یوتیوب و سایر شبکه های باز هم مانند ما عمل نمیکنند، همه این شبکه ها طبق یک اصول و قائده و قانون فعالیت می کنند. وضع شبکه نمایش خانگی اینقدر وخیم است که آدم فکر نمی کند اینجا ایران است، چرا که خارج از اصول نظام عرفی و حتی بومی ما فعالیت می کنند. جامعه ایرانی خواستگاه عظیمی دارد و باید برخی اصول و قوانین، مطابق فرهنگ جامعه ما در سریال ها و فیلم های تولید شده رعایت شود. شبکه نمایش خانگی صرفا به خاطر اینکه دارند یک گفتمانی خارج از موقعیت و مفهوم صدا و سیما ارایه می دهند این کار را آزادانه انجام می دهند؛ متاسفانه مساله این است که نمایش خانگی بدتر از شبکه های ماهواره ای در بین خانواده ها نفوذ پیدا کرده اند و بشدت هم اثر گذاشته اند.
همچنین دکتر «ناصر قاسم زاد» مدیر عامل جمعیت حمایت از سلامت، بهداشت و روان جامعه و مدرس دانشگاه گفتگویی به خبرنگار شبستان می گوید: بیش از ۱۲ دستگاه فرهنگی و نظارتی در این زمینه مسئولیت دارند. مدارس، آموزشگاه ها، وزارت علوم، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ...؛ در برخورد با قشر جوان باید دستورالعمل مدون، برنامه ریزی شده و با کمک گرفتن و مشورت از روانشناسان و مشاوران زبده و کار ورزیده با مسئله جوان و جوانی، آسیب ها و فشارهای روانی که می تواند در نزد جوان بروز پیدا کند، مشورت دهند و در این برنامه ریزی ها لحاظ شود. در جامعه ما اقتصادی ناپایدار وجود دارد. ناامنی اقتصادی سالیان سال است که هرچه جلوتر میرویم، بیشتر ما را آزار می دهد. با وجود اینکه نسل میانسال ما نیز متاثر از این قضیه می شوند ولی آنها قدرت سازگاری بیشتری را در طول زمان پیدا کرده اند؛ اما جوانان آن قدرت را ندارند. گاهی جوانان از همه آمال و آرزوهای خود ناامید می شوند ما چه برنامه ریزی ای برای آنها داریم؟
دنیای هنر به دنبال درآمد است
وی با بیان اینکه ما در دنیای هنر و اقتصاد هنر بخشی به نام کسب و کار سودآور داریم. گفت: آنها با هر ترقندی صرفا به دنبال درآمد هستند البته در همه جای جهان این امر صورت می گیرد ولی آنجا نظارت هایی وجود دارد و در کنارش محصولات و مراقبت هایی وجود دارد که افراد ساپورت و مراقبت شده و حمایت می شوند. اما در کشور ما بعد از اینکه یک زن مطلقه جوان ما در ۲۴ سالگی از همسرش جدا می شود اگر پشتیبانی خانواده را نداشته باشد، برای نان شبش باید کجا مراجعه کند؟ آیا با حمایت های بهزیستی و کمیته امداد می توان در ماه فقط پروتئین لازم را برای خانواده تهیه کرد؟ آمارها نشان می دهد ما چندین میلیون نفر را زیر دهک ۶ (فقر) داریم که خود این فقر زمینه را برای فقر فرهنگی، بی سوادی در حوزه سلامت، بی سوادی در حوزه بهداشت و درمان و آماده شدن و مساعد کردن زمینه برای ابتلا به آسیب های اجتماعی در گروه های زیر خط فقر فراهم می کند.
مدیر عامل جمعیت حمایت از سلامت، بهداشت و روان جامعه تصریح کرد: آموزش و پرورش برای برنامه زندگی جنسی بچه ها چه برنامه ای مدون کرده است؟ آیا حیات جنسی بسته و سرکوب شده است؟ اینکه ما صرفا به بیان چند آیه، حدیث و روایت اکتفا کنیم، فایده ای ندارد البته ما معتقدیم اگر آموزه های دینی به درستی به کار گرفته شوند و به روز رسانی شوند، در این اصل به ما گفته می شود که باید آنها را کاربردی کنیم؛ چرا که نمی توان مانند ۱۴ قرن پیش به مسایل بپردازیم. ما باید با ابزار روز جهانی از این آیه ها، احادیث و روایات استفاده کنیم. ما یا باید برای جوانان زمینه ازدواج آسان را با اشتغال پایدار، امنیت اقتصادی و تامین اجتماعی مهیا کنیم با باید بتوانیم راهکارهای صحیح را ارایه دهیم. جوان منتظر تصمیم ما نمی ماند و راه خود را انجام می دهد.
تا اقتصاد اصلاح نشود، کار فرهنگی نمی توان انجام داد
وی اظهار کرد: در حال حاضر مسائلی همانند ازدواج های سفید، برون رفت از روابط خانوادگی و غیره، دلایل اجتماعی و آسیب شناسی روانی خاص خود را دارد؛ بنابراین به اعتقاد من ما باید شرایطی را ایجاد کنیم تا نوجوانان و جوانان ما فضای لازم را برای بروز آن احساسات، خشم ها و پرخاشگری ها داشته باشند. در حال حاضر دو قشر در جامعه داریم؛ قشر مرفه و قشر غیرمرفه اما قشر میانی در جامعه ما وجود ندارد. دو قشری جامعه به شدت خطرناک است و ما باید در ابتدا اقتصاد را در جامعه اصلاح کنیم، چون تا وقتی اقتصاد درست نشود، کار فرهنگی نمی توان انجام داد. لازمه کار فرهنگی این است که به جوانان بگوییم وقت خود را پر کنید. کسب و کار فیلم، رسانه، سینما در جامعه جهانی رایج است اما در کنار آن آپشن های دیگری وجود دارد که در آن نیازها، مراقبت ها و حمایت های لازم از نظر روحی، روانی و جسمی از جوانان به عمل می آید. متاسفانه پاسخی به نیازهای جوانان داده نمی شود و بیشتر سرکوب می شوند؛ مثلا در انتخاب شغل چقدر فرصت شغلی برای جوانان وجود دارد که بتوانند از بین آنها انتخاب کنند. وقتی فردی به شرط زیست وارد شغلی می شود که بدان علاقه مند نیست، نارضایتی شغلی و نارضایتی فردی به وجود می آید. این نارضایتی فردی وارد زندگی شخصی وی می شود و خانواده را به هم می ریزد.
اثرگذاری فیلم ها مستلزم بهبود مسائل اقتصادی و اجتماعی است
مدیر عامل جمعیت حمایت از سلامت، بهداشت و روان جامعه گفت: ما نظارت نداریم اما جامعه جوان و نیازهایش را داریم ناخواسته یک فیلم در رسانه بخش خصوصی جاذبه ایجاد می کند. واقعا چه نیازی است که این همه کشت و کشتار در جامعه تبلیغ شود؟ البته نیازهای افراد میانسال با نوجوانان و جوانان فرق می کند؛ چرا که شاید برای افراد میانسال این فیلم ها تنها هیجان، لذت و ماجراجویی به همراه بیاورد اما نوجوانان با آن فیلم زندگی می کنند و تبدیل به الگوی فکری و عملی او می شود و همانند آن شخصیت خطر می کند. ما باید در کنار دو فیلم جنایی دو فیلم امیدوارکننده هم بسازیم اما اثرگذاری آن فیلم ها مستلزم بهبود مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و رضایت مندی شهروندان از زندگی فردی و زناشویی آنها است.
«محمد سلیمانی»، کارشناس و منتقد سینما و تلویزیون نیز گفت: آن چیزی که امروز در رسانههای تصویری نسبت به خانواده شاهدش هستیم متاسفانه راضیکننده نیست البته تا حدودی تلویزیون توانسته موفقیتهای به دست آورد اما با توجه به بودجهای که رسانه دریافت میکند و امکاناتی که در اختیارش است، توقع بسیار بیشتری از آن میرود.
وی افزود: مهمترین عاملی که باعث میشود جایگاه خانواده در تولیدات نمایشی شکلی مطلوب داشته باشد این است که نویسنده و کارگردان نسبت به نهاد خانواده آگاهی و شاخت لازم را داشته باشد. این اتفاق اگر رخ دهد ما شاهد نتایج خوبی خواهیم بود. در این میان باید تاکید کرد خانوادهای که از آن حرف میزنیم الگوهایی متناسب با سبک زندگی ایرانی – اسلامی باید داشته باشد؛ وگرنه سبک زندگی بیگانه به هیچ وجه به درد برنامه سازی کشور ما نمیخورد.
در این میان خبرنگار شبستان سراغ حجت الاسلام والمسلمین «محمد سعیدی آریا» کارشناس الهیات و معارف اسلامی و کارشناس مذهبی رسانه ملی نیز رفته و در خصوص باید ها و نباید های نحوه ی به تصویر کشیدن شخصیت زن در سریال های ایرانی به گفتگو نشسته است.
وی می گوید: در هر قصه، داستان یا سریالی طبق قاعده نویسنده و داستان گویی باید گره ای وجود داشته باشد تا مخاطب درگیر آن شود. اگر گره ای که ذهن مخاطب را درگیر نکند؛ در آنها مطرح نشود که داستان، داستان نمی شود یعنی یک سری افراد وظیفه دارند تا این گره را ایجاد کنند اما اینکه این گره چه باشد و به چه صورت مطرح شود، مسئله است. اذهان عموم جامعه روی مسئله زن از جهات مختلفی تحریک پذیر است؛ مثلا هر گاه جنگی صورت می گیرد، عنوان می شود زنان و کودکان را کشتند و هیچ وقت در همان ابتدا نمی گویند مردان را کشتند؛ چرا که تحریک پذیری ذهنی بسیار بیشتری دارد؛ در واقع او را مخاطب قضیه جنگ نمی دانند در حالی که قربانی آن است.
مشابه این مسئله در سریال ها نیز وجود دارد؛ مثلا تهیه کننده یا هر کسی که قصد تولید یک مجموعه را دارد، شاید تقیداتی نسبت به مسایلی همچون شرم، حیا و... و. ندارد و تفکرات انسان محوری، اومانیستی و غرب گرایی داشته باشد. گاهی نیز بلد نبوده و روش پرداخت دیگری ندارند؛ مثلا شما ممکن است به یک مجلسی بروید که در آن ۱۰۰ بار غیبت می شنوید و ممکن است به مجلس دیگری بروید که یک شخصیت هنرمند یا حتی یک مادر بزرگ باشد و پس از ۲ ساعت حتی یک غیبت هم نمی شنوید. با وجود اینکه در این مجلس گناهی صورت نمی گیرد اما جذابیت و شیرینی آن سر جای خودش است و همگان راضی از مجلس بیرون می روند. آنچه باعث تمایز بین این دو می شود، هنر جمع گردانی است. در تولیدات نمایشی ما هم همین مسئله را داریم. شخصی اثری تولید می کند که در آن هیچ توهینی وجود ندارد اما فرد دیگری یک اثر طنز می سازد ولی به دلیل آنکه دستش از ادبیات طنز و هنر خالی است، بالاجبار به لغات بد، مفاهیم رشت و ... توسل می کند تا بتواند مخاطب خود را بخنداند. در تبلیغات نیز شاهد هستیم کسانی که هیچ مایه ای از تبلیغ ندارند به استفاده ابزاری از زن می پردازند اما تبلیغات مشهور این گونه نیستند و مایه ای در آنها هست که باعث جذابیت شان می شود. موضوع بعدی در این زمینه الگوی غلط داشتن است؛ یعنی کسی که می خواهد سریال را بسازد قبلا باید سریال های متعدد دیده باشند.
دکتر «سیما فردوسی» عضوء هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، روان شناس و کارشناس خانواده در صدا و سیما نیز به خبرنگار فرهنگ و اجتماع خبرگزاری شبستان با اشاره به عواقب نمایش خشونت در آثار و سریال های شبکه نمایش خانگی اظهار کرد: هر اثری هنری که خلق می شود، نمی تواند برگرفته از شرایط اجتماعی زمان خود نباشد؛ بنابراین وقتی آثار خشونت باری خلق می شود، قطعا این نوع اتفاق یا نظیر آن در جامعه ای که هنرمند در آن زندگی می کند، وجود دارد. مشاهده این اتفاقات در جامعه، هنرمندان را تحت تاثیر قرار داده و آنها نیز آن اتفاقات واقعی را به تصویر می کشند.
وی تصریح کرد: درباره اینکه آیا لزومی برای به تصویر کشیدن این موارد در جامعه است، باید بگوییم انسان ها نباید از محیط اطراف خود بی خبر باشند و باید بدانند در محیطی که زندگی می کنند، چه اتفاقاتی می افتد؛ چرا که دانستن این موارد برای حفظ و حراست آنها امری لازم و ضروری است منتهی نباید عواقب اجتماعی آن را نیز نادیده گرفت.
وی با بیان اینکه یکی دیگر از آسیب های فیلم های خشونت بار بدآموزی است افزود: بسیاری از افرادی که مستعد انجام کارهای خلاف هستند با دیدن این آثار چیزهای جدیدی یاد می گیرند و درصدد انجام این امور ناپسند برمی آیند. در واقع با مشاهده این تصاویر یک موضوع منفی جدید به آنچه از قبل بلد بودند، افزوده می شود. از طرفی بر روی این گونه آثار حتما باید کارشناسی انجام شود تا دلایل رفتار آدم های داخل آن فیلم یا سریال برای آنها تحلیل شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی بر لزوم بحث پیشگیری تاکید کرد و افزود: به هر حال با مشاهده خشونت در آثار هنری وضعیت روحی و روانی آدم ها به خطر می افتد و دچار شکست عصبی می شوند؛ در نتیجه ممکن است کارهای عجیب و غریب انجام دهند؛ در واقع جامعه نیاز به ارتقای سطح دانش خود در مسایل روحی و روانی دارد. ما نمی توانیم تمام افراد را سالم بدانیم و برخی نشانه های ناسلامتی در آدم ها مشاهده می شود که نباید آنها را نادیده گرفت. اگر شخصی یک سری علایم حتی خفیف از رفتارهای ناجور و غیر عادی نشان می دهد، آدم های اطراف وی باید آن قدر اطلاعات شان قوی باشد که رفتارهای آن فرد را عادی تلقی نکنند.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه از لحاظ روانشناسی مسئولیت هنرمندان و فیلمسازان در برابر مخاطب چقدر است تصریح کرد: خیلی زیاد، یک هنرمند با آثار خود مستقیما با اوضاع فکری، ادراک، نقص و روح و روان آدم ها در ارتباط مستقیم است؛ بنابراین وظیفه بسیار سنگینی بر عهده دارد و کاری که بنا دارد آن را در سطح جامعه پخش کند، باید حتما از لحاظ روانشناسی و جامعه شناختی کارشناسی شود و متخصصان و کارشناسان بر روی این محصولات نظر دهند. متاسفانه در برخی موارد نیز فیلمسازان صرفا اقتصادی کار را در نظر می گیرند و بیشتر به دنبال جذب مخاطب هستند تا پول بیشتری به دست می آورند. این مسئله امری کاملا ناراحت کننده و خیانت بزرگی به جامعه است. اینکه ما صرفا به خاطر مسایل اقتصادی محصولی ارایه دهیم که روح و روان مردم را درهم بشکند و تاثیرات بسیار بدی در جامعه ایجاد کند، قطعا خیانت است.
نظر شما